چه اشخاص و نهادهایی مشمول مالیاتهای مستقیم نیستند؟

آیا می‌دانید کدام نهادها و اشخاص در ایران از پرداخت مالیات‌های مستقیم معاف هستند؟ ماده ۲ قانون مالیات‌های مستقیم به صراحت اشخاص و نهادهایی را که مشمول این قانون نمی‌شوند، مشخص کرده است. این مقاله به بررسی دقیق این معافیت‌ها، شرایط قانونی، و نکات کاربردی مرتبط می‌پردازد. اگر به دنبال اطلاعات کامل درباره معافیت مالیاتی در ایران، نهادهای معاف از مالیات، یا قوانین مالیاتی ایران هستید، تا پایان با ما همراه باشید.

ماده ۲ قانون مالیات‌های مستقیم: چه کسانی معاف هستند؟

طبق ماده ۲ قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص و نهادهای زیر از پرداخت مالیات‌های موضوع این قانون معاف هستند:

• وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی
• دستگاه‌هایی که بودجه آن‌ها به‌طور کامل توسط دولت تأمین می‌شود
• شهرداری‌ها و دهیاری‌ها
• بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از حضرت امام خمینی (ره) یا مقام معظم رهبری

این معافیت‌ها برای حمایت از نهادهای دولتی و عمومی و کاهش بار مالی آن‌ها وضع شده‌اند. در ادامه، هر یک از این بندها را با جزئیات بررسی می‌کنیم.

مبحث اول: موارد موضوع ماده ۲ق.م.م

به موجب ماده ۲ق.م.م اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات های موضوع این قانون نیستند.

• بند اول: «وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی»

به موجب ماده ۱ قانون مدیریت خدمات کشوری، «وزارتخانه، واحد سازمانی مشخصی است که تحقق یک یا چند هدف از اهداف دولت را بر عهده دارد و به موجب قانون ایجاد شده یا می شود و توسط وزیر اداره می گردد.»

همچنین طبق ماده ۲ این قانون، «مؤسسه دولتی، واحد سازمانی مشخصی است که به موجب قانون ایجاد شده یا می شود و با داشتن استقلال حقوقی، بخشی از وظایف و اموری را که بر عهده یکی از قوای سه گانه و سایر مراجع قانونی می باشد انجام می دهد. کلیه سازمان هایی که در قانون اساسی نام برده شده است در حکم مؤسسه دولتی شناخته می شود.»

• بند دوم: «دستگاه هایی که بودجه آن ها به وسیله دولت تأمین می شود»

مراد از تأمین بودجه در این بند، صرفاً «کمک های بودجه ای دولت» به برخی نهادها نیست. به بیان دیگر صرفِ تأمین «بخشی از بودجه» یک نهاد توسط دولت منجر به قرار گرفتن یک دستگاه ذیل بند ۲ نمی شود.

چرا که در غیر این صورت هرگاه در بودجه کل کشور مبالغی هر چند ناچیز و تحت عنوان کمک به نهادی تعلق گیرد، لاجرم نهاد مزبور به صورت کلی مشمول پرداخت مالیات‌ نخواهد گردید.

لذا به نظر می رسد مقصود قانون گذار دستگاه هایی است که تأمین بودجه آن ها به نحو کامل از سوی دولت انجام می شود و تحت عناوین وزارتخانه و مؤسسه دولتی شناخته نمی شوند، نظیر صدا و سیما، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای نگهبان و… . بر همین اساس نهادی مانند جمعیت هلال احمر را نمی توان مشمول این بند دانست چرا که تأمین بودجه آن به نحو کامل از سوی دولت صورت نمی گیرد.

جمعیت هلال احمر مطابق بند «3» ماده واحده قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی، مؤسسه عمومی غیردولتی محسوب می شود و طبق ماده (3) قانون مدیریت خدمات کشوری، بیش از (٪۵۰) بودجه سالانه این مؤسسات از محل منابع غیردولتی تأمین می گردد.

بر همین اساس طرح استفساریه بند (۲) ماده (۲) قانون مالیات‌ های مستقیم که با هدف مستثنی نمودن سازمان جمعیت هلال احمر ایران از شمول مالیاتهای مستقیم در تاریخ 13/8/1398 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده بود توسط شورای نگهبان مغایر قانون اساسی اعلام شد.

شایان ذکر است بند مزبور پیش از تصویب قانون مدیریت خدمات کشوری به تصویب رسیده است و لذا وضعیت حقوقی بسیاری از نهادهای حاکمیتی محل ابهام بوده و قانون گذار ناگزیر از ذکر چنین عناوینی بوده است. برای اطلاع از بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت وارد مقاله مربوطه شوید.

• بند سوم: «شهرداری ها و دهیاری های»

مطابق این بند از قانون مالیات‌ های مستقیم و طبق دعاوی مالیاتی در دیوان عدالت اداری، عدم شمول مالیات صرف مربوط به «شهرداری ها و دهیاری ها» است و به سازمان ها  و مؤسسات وابسته به آن ها تسری پیدا نمی کند.
البته طبق ماده ۲۸۰ ق.م.م و همچنین رأی شماره ۴۰۱ مورخ 14/4/1399 هیئت عمومی دیوان عدالت اداری مالیات‌ «سازمان ها و مؤسسات وابسته به شهرداری ها» که به موجب قانون برای انجام وظایف ذاتی شهرداری در امور عمومی، شهری و خدماتی تشکیل و ۱۰۰٪ سرمایه و دارایی آن متعلق به شهرداری است با «نرخ صفر» می باشد.

۱. وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی

وزارتخانه طبق ماده ۱ قانون مدیریت خدمات کشوری، واحدی سازمانی است که برای تحقق اهداف دولت ایجاد شده و توسط وزیر اداره می‌شود. نمونه‌هایی از وزارتخانه‌ها شامل وزارت آموزش‌وپرورش، وزارت بهداشت، و وزارت اقتصاد هستند.

مؤسسه دولتی نیز بر اساس ماده ۲ این قانون، واحدی است که به‌طور مستقل وظایف قوای سه‌گانه یا سایر مراجع قانونی را انجام می‌دهد و در قانون اساسی ذکر شده است، مانند سازمان صداوسیما یا شورای نگهبان. این نهادها به دلیل نقش حاکمیتی خود، از پرداخت مالیات‌های مستقیم معاف هستند.

نکته کاربردی: اگر مؤسسه‌ای به‌صورت خصوصی یا نیمه‌خصوصی عمل کند، حتی اگر بخشی از بودجه آن توسط دولت تأمین شود، مشمول این معافیت نخواهد بود.

۲. دستگاه‌هایی که بودجه آن‌ها به‌طور کامل توسط دولت تأمین می‌شود

این بند به نهادهایی اشاره دارد که ۱۰۰٪ بودجه سالانه آن‌ها از محل بودجه عمومی دولت تأمین می‌شود، مانند مجمع تشخیص مصلحت نظام یا شورای عالی انقلاب فرهنگی.

تفاوت کلیدی: تأمین بخشی از بودجه یک نهاد توسط دولت (مانند کمک‌های بودجه‌ای) کافی نیست تا آن نهاد مشمول معافیت شود. برای مثال، جمعیت هلال احمر که بیش از ۵۰٪ بودجه‌اش از منابع غیردولتی تأمین می‌شود، طبق ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشوری، مؤسسه عمومی غیردولتی محسوب شده و مشمول این معافیت نیست.

سابقه قانونی: طرح استفساریه‌ای در سال ۱۳۹۸ برای معافیت هلال احمر از مالیات‌های مستقیم به تصویب مجلس رسید، اما شورای نگهبان آن را به دلیل مغایرت با قانون اساسی رد کرد.

نکته کاربردی: اگر نهاد شما بودجه‌ای ترکیبی (دولتی و غیردولتی) دارد، برای بررسی وضعیت مالیاتی آن، با وکیل متخصص مالیات مشورت کنید.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص دعاوی معافیت مالیاتی کلمه “معافیت مالیاتی، ماموریت بزرگ: معرفی بنیادهای انقلاب اسلامی” کلیک کنید.

۳. شهرداری‌ها و دهیاری‌ها

شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به دلیل نقش عمومی و خدماتی خود، از پرداخت مالیات‌های مستقیم معاف هستند. این معافیت صرفاً به خود این نهادها محدود می‌شود و سازمان‌ها یا مؤسسات وابسته به شهرداری‌ها (مانند سازمان حمل‌ونقل یا سازمان فرهنگی) را شامل نمی‌شود.

با این حال، طبق ماده ۲۸۰ قانون مالیات‌های مستقیم و رای شماره ۴۰۱ هیئت عمومی دیوان عدالت اداری (مورخ ۱۴/۴/۱۳۹۹)، سازمان‌های وابسته به شهرداری که ۱۰۰٪ سرمایه و دارایی آن‌ها متعلق به شهرداری است و وظایف ذاتی شهرداری را انجام می‌دهند، از نرخ صفر مالیاتی بهره‌مند می‌شوند. این بدان معناست که این سازمان‌ها همچنان باید اظهارنامه مالیاتی ارائه کنند، اما مالیات آن‌ها صفر محاسبه می‌شود.

نکته کاربردی: اگر با دعوای مالیاتی مرتبط با شهرداری یا سازمان‌های وابسته مواجه هستید، بررسی آرای دیوان عدالت اداری می‌تواند به شما در دفاع از حقوقتان کمک کند.

۴. بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی

بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی که دارای مجوز معافیت از حضرت امام خمینی (ره) یا مقام معظم رهبری هستند، از مالیات‌های مستقیم معاف‌اند. نمونه‌هایی از این نهادها شامل بنیاد مستضعفان، بنیاد شهید، و کمیته امداد امام خمینی (ره) می‌شوند.

شرط معافیت: این نهادها باید مجوز رسمی معافیت داشته باشند. بدون این مجوز، حتی نهادهای انقلابی نیز ممکن است مشمول مالیات شوند.

نکته کاربردی: برای تأیید معافیت بنیاد یا نهادی، باید مستندات مجوز معافیت بررسی شود. این فرآیند ممکن است پیچیده باشد و نیاز به مشاوره حقوقی داشته باشد.

چرا این معافیت‌ها وجود دارند؟

معافیت‌های مالیاتی ماده ۲ قانون مالیات‌های مستقیم به دلایل زیر وضع شده‌اند:

• حمایت از نهادهای حاکمیتی: وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی برای انجام وظایف عمومی نیاز به منابع مالی دارند و معافیت مالیاتی این منابع را حفظ می‌کند.
• کاهش بار مالی: نهادهایی مانند شهرداری‌ها که خدمات عمومی ارائه می‌دهند، با معافیت مالیاتی می‌توانند هزینه‌های خود را بهتر مدیریت کنند.
• تقویت نهادهای انقلابی: بنیادهای دارای مجوز معافیت برای حمایت از اهداف انقلاب اسلامی از این امتیاز برخوردارند.

چالش‌ها و نکات حقوقی در معافیت‌های مالیاتی

• ابهامات قانونی: پیش از تصویب قانون مدیریت خدمات کشوری در سال ۱۳۸۷، تعریف دقیق نهادهای مشمول معافیت مبهم بود. این قانون با تعریف وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، و مؤسسات عمومی غیردولتی، شفافیت بیشتری ایجاد کرد.
• دعاوی مالیاتی: برخی نهادها، مانند سازمان‌های وابسته به شهرداری‌ها، ممکن است به اشتباه مشمول مالیات شوند. در این موارد، آرای دیوان عدالت اداری (مانند رای شماره ۴۰۱) می‌توانند راهگشا باشند.
• سوءاستفاده از معافیت‌ها: برخی نهادها ممکن است با سوءاستفاده از عناوین مشابه (مانند “مؤسسه دولتی”) ادعای معافیت کنند. این موضوع نیاز به بررسی دقیق قانونی دارد.

نکته کاربردی: اگر نهاد یا سازمان شما با اختلاف مالیاتی مواجه است، مشورت با وکیل متخصص در دعاوی مالیاتی، مانند گروه وکلای وکیل عدلیه، می‌تواند به حل سریع مشکل کمک کند.